Οι πρόσφατες ευρωεκλογές και οι εθνικές εκλογές σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες υπογράμμισαν μια ανησυχητική τάση: τη σημαντική άνοδο των αντισυστημικών ρευμάτων σε ολόκληρη την ήπειρο. Ζούμε ήδη σε μια εποχή metapolitics. Ο λαϊκισμός και η αφοριστική λογική, ο τρόπος δημόσιας συζήτησης, η επικράτηση προσώπων έναντι κομμάτων και πολιτικών, συνθέτουν ένα νέο πολιτικό σκηνικό, άκρως ανησυχητικό, που τείνει να παγιωθεί σε όλη την Ευρώπη και όχι μόνο. Εκτός από την πολιτική αυτό αφορά κι άλλα σημεία της καθημερινότητάς μας: τον τρόπο που συζητάμε κοινωνικά, τον τρόπο που κινούμαστε προσωπικά και επαγγελματικά.
Αυτή η αλλαγή στο πολιτισμικό τοπίο απαιτεί προβληματισμό και δράση για να μπορέσουμε να διασφαλίσουμε τα σύγχρονα δημοκρατικά και πανανθρώπινα κεκτημένα. Είναι απαραίτητο να δημιουργήσουμε μια νέα πολιτική -αλλά και πολιτισμική- κουλτούρα που θα βασίζεται σε μια ισχυρή κοινωνική παιδεία για να διασφαλίσουμε το μέλλον των δημοκρατιών μας. Οι αντισυστημικές δυνάμεις, εξάλλου, προσβλέπουν σε ανατροπή των κεκτημένων, χρησιμοποιώντας τις δυνάμεις της ίδιας της δημοκρατίας και του κοινοβουλευτισμού.
Χρειαζόμαστε, λοιπόν, ένα είδος ανθρώπου που υπήρχε παλαιότερα και εκλείπει στις ημέρες μας: Έναν ενεργό και υπεύθυνο πολίτη με συναίσθηση των επιπτώσεων που έχουν οι επιλογές του. Τον ενεργό πολίτη, της αρχαίας Αθήνας κατά τον Περικλή: «μόνοι γάρ τον τε μηδέν τῶνδε μετέχοντα οὐκ ἀπράγμονα, ἀλλ᾽ ἀχρεῖον νομίζομεν»
Στην Κύπρο ειδικά, αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία. Ζούμε σε ένα μικρό και βασανισμένο τόπο, απομονωμένο γεωγραφικά και διαιρεμένο εδώ και μισό αιώνα. Δεν έχουμε την πολυτέλεια του εύκολου λάθους. Δεν έχουμε την άνεση του χαμένου χρόνου. Δεν έχουμε τα «σωσίβια» των μεγάλων κρατών. Στις ΗΠΑ, στη Βρετανία αλλά και σε άλλες μεγάλες ισχυρές δημοκρατίες, υπάρχει η δυνατότητα ανάκαμψης μετά από ένα «λάθος». Στην Κύπρο δε μας παίρνει να επιλέγουμε τους λάθος ανθρώπους για να μας εκπροσωπούν. Με τόσα άλυτα θέματα, με τόσες προκλήσεις, με τόσους κινδύνους στη γεωπολιτική μας γειτονιά, δεν έχουμε την πολυτέλεια να μην παίρνουμε τις σωστές αποφάσεις.
Η αναζωπύρωση των ακραίων αντισυστημικών ρευμάτων αποτελεί βαθιά πρόκληση για τις αρχές της φιλελεύθερης Δημοκρατίας. Βλέπουμε πρόσωπα που, χρησιμοποιώντας την επιρροή που τους δίνει η αναγνωρισιμότητα τους, εκμεταλλεύονται τις ανησυχίες του κόσμου, τον κοινωνικό κατακερματισμό και τη γενική απογοήτευση από το πολιτικό σύστημα. Προσφέρουν απλουστευτικές λύσεις σε πολύπλοκα προβλήματα, τυλιγμένες με ρητορικά αφηγήματα που μπορεί να είναι ξενοφοβικά, εθνικιστικά και μισαλλόδοξα. Τέτοια μηνύματα βρίσκουν απήχηση σε ένα -αξιοσημείωτο πλέον- τμήμα του πληθυσμού, ιδίως σε περιόδους κρίσης, και υπονομεύουν τις δημοκρατικές αξίες.
Η εκπαίδευση είναι ο ακρογωνιαίος λίθος μιας υγιούς Δημοκρατίας. Μέσω της εκπαίδευσης μπορούμε να καλλιεργήσουμε την κριτική σκέψη, να ενθαρρύνουμε την εμπλοκή των πολιτών και να εμφυσήσουμε μια βαθιά κατανόηση των δημοκρατικών αρχών. Οι νέοι, ειδικότερα, πρέπει να είναι εφοδιασμένοι με τα εργαλεία για να περιηγηθούν στην πολυπλοκότητα του σύγχρονου κόσμου, να διακρίνουν την αλήθεια από την παραπληροφόρηση και να συμμετέχουν υπεύθυνα στην πολιτική διαδικασία.
Για την καλλιέργεια μιας νέας πολιτικής κουλτούρας, τα εκπαιδευτικά μας συστήματα χρειάζονται μια συνολική αναθεώρηση που θα δίνει προτεραιότητα στην κριτική σκέψη και την ενεργό συμμετοχή. Οι μαθητές θα πρέπει να ενθαρρύνονται να συζητούν, να κατανοούν τις πολλαπλές προοπτικές και να εκτιμούν τη σημασία του συμβιβασμού και της συναίνεσης στη δημοκρατική διακυβέρνηση, ακόμη και μέσα από ειδικά σχεδιασμένα μαθήματα. Επιπλέον, η εκπαίδευση θα πρέπει να επεκτείνεται πέρα από την τάξη.
Χρειαζόμαστε βιωματικές πρωτοβουλίες. Πρωτοβουλίες όπως τα virtual κοινοβούλια, τα προγράμματα κοινωφελούς εργασίας και τα συμβούλια νεολαίας μπορούν να προσφέρουν πρακτική εμπειρία στη διακυβέρνηση και τη δημόσια υπηρεσία. Αυτές οι δραστηριότητες μπορούν να βοηθήσουν στην απομυθοποίηση της πολιτικής διαδικασίας και να εμπνεύσουν στους νέους την αίσθηση της δράσης και της ευθύνης.
Ωστόσο, η εκπαίδευση από μόνη της δεν αποτελεί πανάκεια. Η αντιμετώπιση της ανόδου του αντισυστημισμού απαιτεί μια πολύπλευρη προσέγγιση. Η αυτοκριτική όλων όσων ο λαός μας έταξε να είμαστε εκπρόσωποι του, οφείλει να είναι προτεραιότητα μας. Πρωτίστως όσων έχουν την τύχη της κοινωνίας στα χέρια του από θέσεις εξουσίας,. Οφείλουμε να ακούσουμε την κοινωνία. Να κατανοήουμε τις ανησυχίες των πολιτών και να ανοίξουμε κανάλια αμφίδρομης επικοινωνία για συνδιαμόρφωση πολιτικών δράσεων . Το αίσθημα της συμμετοχικότητας είναι ο θεμελιός της Δημοκρατίας μας,
Εν κατακλείδι, ενώ η άνοδος των αντισυστημικών ρευμάτων στην Ευρώπη είναι ανησυχητική, αποτελεί επίσης ένα κάλεσμα αφύπνισης. Σαν ένα ξυπνητήρι, μια έντονη υπενθύμιση της ευθραυστότητας των δημοκρατικών μας θεσμών και της ανάγκης για άγρυπνα και προληπτικά μέτρα για την προστασία τους.
Βουλευτής ΔΗΣΥ